قبل از بررسی تاریخچه پول، ابتدا باید بدانیم که پول چیست؟ در واقع پول را می‌توان به هر چیزی که قابل تبادل باشد، توسط مردم پذیرفته شده و برای خرید کالا و بهره‌گیری از خدمات مورد استفاده گیرد؛ نام برد. در زمان‌های مختلف پول دارای اشکال مختلفی بوده که از دیرباز تا به الان به شکل‌های: مهره، سکه فلزی، اسکناس کاغذی، کارت‌های بانکی بوده که جدیداً می‌توان ارزهای دیجیتال را نوعی پول به شمار آورد.
چرا پول اختراع شد؟
در زمان‌های دور که هنوز پول اختراع نشده بود، مبادله کالا به کالا مرسوم بود، به عنوان مثال شخصی که دامدار بود برای تامین گندم مورد نیاز خود در ازای یک گوسفند، سه کیلوگرم گندم از کشاورز دریافت می‌کرد، اما این روش معایبی نیز داشت، برای مثال ممکن بود دامدار نیازی به گندم نداشته باشد اما کشاورز به شدت نیازمند به گوشت گوسفند باشد، بنابراین دامدار به دلیل متضرر شدن در این معامله، درخواست کشاورز را نمی‌پذیرفت و افراد در تأمین نیاز خود با مشکل بزرگی مواجه می‌شدند.
اولین پول فیزیکی دنیا؛ صدف کائوری
مردم سعی در ایجاد چیزی داشتند که نماینده ارزش و دارایی باشد تا بتوانند به راحتی نیازهای خود را تامین کنند. به همین دلیل، صدف کائوری به عنوان اولین پول فیزیکی دنیا پا به جوامع گذاشت؛ پس از آن سکه از جنس‌های مختلف و طلا نیز جایگزین صدف کائوری شد تا اینکه پول به صورت رسمی اختراع و به عنوان وسیله‌ای برای مبادلات با ارزش مورد استفاده قرار گرفت. صدف کائوری، با شکل پول‌های امروزی فاصله زیادی داشت. از آن پس، به‌تدریج سکه‌هایی ضرب شدند که به شکل سکه‌های امروزی شباهت زیادی دارند.
اولین ضرب سکه کجا و چه زمانی بود؟
مردم بین‌النهرین اولین مردمانی بودند که در حدود ۵۰۰۰ سال پیش، «شیکل» یا «شکل نقره» را به عنوان اولین شکل شناخته‌شدۀ پول ایجاد کردند. شکل نقره، تکه‌ای از نقره بود؛ یعنی مانند سکه‌های امروزی، گرد نبوده است. اولین پول‌های فلزی یا سکه‌ها از جنس برنز و مس بودند و ۵۰۰ سال قبل از میلاد ضرب شدند. این سکه‌ها در چین ساخته شده بودند و شکل آن‌ها تقریباً شبیه سکه‌های امروزی است. در خارج از چین، اولین سکه‌ها از نقره ساخته شدند. شکل این سکه‌ها شباهت بیشتری به سکه‌های امروزی داشتند؛ زیرا توسط زنجیر به هم وصل نمی‌شدند. این سکه‌ها با تصویر خدایان و امپراطوران مختلف مهر می‌شدند تا تجسمی از اصالت سکه‌ها باشند.
سکه کافی نبود، پیش به سوی تولید اسکناس
بعد از آنکه سکه‌ها به تدریج شکل امروزی خود را پیدا کردند، اسکناس‌ها نیز در برخی از سرزمین‌ها پیدا شدند. ر چین و در دورۀ زمانی ٨۰۰-٩۰۰ پس از میلاد، استفاده از تکه‌های مربعی چرمی رواج یافت که جنس آن از پوست گوزن سفید با حاشیه‌های رنگارنگ بود. این تکه‌ها که به عنوان ابزار معامله استفاده می‌شد، دیگر سکه نبود، بلکه پولی بود که می‌توان آن را اولین نوع اسکناس مستند در نظر گرفت.
چین همچنین در تولید اسکناس‌های کاغذی پیشتاز بوده است. در واقع گام بعدی در زمینۀ شکل‌گیری اولین اسکناس کاغذی شناخته‌شده نیز، ١۵۰۰ سال بعد از میلاد، در چین برداشته شد. این کشور از قرن نهم تا پانزدهم و به مدت ۵ قرن، از اسکناس‌های کاغذی استفاده کرد. در این دوره، تولید اسکناس‌های کاغذی به حدی افزایش یافت که ارزش آن‌ها به سرعت کم و باعث تورم شدیدی شد. همین موضوع موجب شد تا از اواسط قرن پانزدهم، استفاده از اسکناس‌های کاغذی از رواج بیفتد.
پول چه ویژگی‌هایی دارد؟
1) مانایی (Durability): پول به دلیل ویژگی مانایی یا همان ماندگاری، در طول زمان فاسد نمی‌شود و می‌توان به راحتی از آن نگهداری کرد.
2) قابلیت حمل (Portability): شخص می‌تواند پول خود را به سادگی به شهر یا کشور دیگر ببرد.
3) تقسیم‌پذیری (Divisibility): پول قابلیت تقسیم شدن به مقادیر کوچک‌تر را دارد و شخص می‌تواند از آن در معاملات کوچک و بزرگ استفاده کند.
4) یکنواختی (Uniformity): یک صد دلاری نو همان ارزشی را دارد که یک صد دلاری کهنه از آن برخوردار است.
5) پذیرش عمومی (Acceptability): اگر پول مورد پذیرش عموم مردم قرار نگرفته باشد، نمی‌توان از آن به عنوان پول نام بُرد.
6) معیار ارزش‌گذاری (Valuation Criterion): هنگام معامله کالاها معیار ارزش‌گذاری آن کالا مشخص باشد، مثلاً نمی‌توان گفت این کالا 2 سکه بهار آزادی قیمت دارد (پس پول نیست).
7) عرضه‌ی محدود (Limited supply): پول‌های فلزی به دلیل ارزش فلزی نفهته در آن، امکان عرضه نامحدود وجود ندارد، پول‌های کاغذی نیز در صورت عرضه نامحدود ارزش خود را از دست می‌دهد.
انواع پول چیست؟
پول انواع مختلفی دارد که در ادامه به معرفی هر کدام می‌پردازیم:
پول کالایی (Commodity Money)
اولین شکل پول، پول کالایی بود که به دو دسته پول کالایی غیر فلزی (در قالب پوست حیوانات، اشیای دریایی مانند صدف و …) و پول کالایی فلزی (از جنس فلزات گرانبها مانند طلا، نقره، برنز و الماس) تقسیم می‌شد.
پول فیات (Fiat Money)
پول فیات نوعی از پول است که پشتوانه‌ای ندارد و توسط دولت‌ها چاپ، توزیع و مدیریت می‌شود. در‌واقع، پشتوانه و اعتبار این نوع از پول، اعتبار و میزان قدرت دولتی است که این پول را مدیریت می‌کند. با توجه به اینکه پول فیات مانند ریال، دلار، یورو و سایر ارزهای دیگر کاربردهای زیادی دارند و به طور دوره‌ای چاپ و توزیع می‌شوند، دولت‌ها در رابطه با توزیع آن‌ها باید بسیار مراقب باشند؛ زیرا عدم توزیع و مدیریت درست این نوع از پول می‌تواند تاثیرات جبران‌ناپذیری داشته باشد.
پول اعتمادی (Fiduciary Money)
یکی از اصلی ترین رکن های بانکداری امروزی اعتماد است. بانک ها به دنبال این هستند که تا جایی که می‌توانند اعتماد شما را جلب کنند شما درحال حاضر در چند بانک حساب دارید و بخشی از نقدینگی خود را در این بانک ها قرار داده اید پس اینکار به این معنا است که شما به بانک ها اعتماد کرده اید حال فرض کنید که شما بخواهید مقداری پول را از طریق یک چک به حساب فرد دیگری انتقال دهید در این حالت شما به بانک اعتماد می‌کنید و صرفا با یک برگه چک این کار را انجام می‌دهید البته پول اعتمادی صرفا چک و سفته نیست و تمام مواردی که شما باید با اعتماد به بانک کارهای مالی خود را انجام بدهید را شامل می‌شود.
پول بانکی (Commercial Bank Money)
به محض اینکه شما برای بار اول در یک بانک حساب افتتاح کنید، صاحب پول بانکی خواهید شد. به عبارتی دیگر زمانی که شما در بانک حساب باز کنید تا بتوانید کارهایی که به آن اشاره کردیم را بدون هماهنگی قبلی با بانک از راه دور یا به صورت حضوری انجام دهید را پول بانکی میگویند.
ارز دیجیتال (Digital Currency)
آیا می‌دانید برخلاف تصور عموم مردم، ارز دیجیتال فقط به ارزهایی مثل بیت کوین اطلاق نمی‌شود؟ پول موجود در کارت اعتباری شما نیز نوعی ارز دیجیتال محسوب می‌شود؛ زیرا به صورت فیزیکی قابل لمس نیست و به صورت عدد و رقم از حساب شما کم می‌شود و از طریق موبایل بانک یا پیامک از این مقدار مطلع می‌شوید. در واقع، شما فقط با یک کارت اعتباری این مبالغ دیجیتال را انتقال داده و کالای مورد نظر خود را خریداری می‌کنید.
ارزهای رمزنگاری شده (Cryptocurrency)
این روزها کمتر کسی را می‌توان یافت که در مورد بیت کوین و ارزهای رمزنگاری شده چیزی نداند یا نشنیده باشد. اکثر افراد با مفاهیمی مثل بیت کوین و اتریوم آشنا هستند و کم‌وبیش در رابطه با بلاکچین اطلاعاتی دارند. به طور کلی، آغاز راه ارزهای رمزنگاری شده با بیت کوین در سال ۲۰۰۹ کلید خورد. رمزارز محبوب جامعه کریپتوکارنسی در آن ابتدا ارزش خاصی نداشت و افراد اطلاعی از آینده درخشان آن نداشتند. اما ساتوشی ناکاموتو، خالق افسانه‌ای و مرموز بیت کوین، در وایت‌پیپر این رمزارز به وضوح اعلام کرد که آینده سیستم مالی جهان، بیت کوین خواهد بود و روش‌های مالی سنتی، جایگاه خود را به طور کامل از دست خواهند داد.
شبه پول (Near Money)
شبه پول تمام دارایی‌هایی را شامل می‌شود که نقدشوندگی کم‌تری از پول دارند ولی می‌توان به‌راحتی آن‌ها را به پول نقد تبدیل کرد. مجموع نقدینگی به غیر از اسکناس و مسکوکات و سپرده‌های دیداری برابر با شبه پول است.
پول نقد و حساب‌های بانکی جاری بیشترین میزان نقدشوندگی را دارند. یعنی شما درآن‌واحد می‌توانید به آن‌ها دسترسی داشته باشید و آن‌ها را خرج کنید. اما اگر میزان نقدشوندگی کمتر شود می‌توان شبه پول را تعریف کرد. شبه پول شامل حساب سپرده‌های مدت‌دار بلندمدتی است که تبدیل آن‌ها به پول نقد مستلزم زمان و صرف هزینه‌ای هر چند اندک است.
معمولاً میزان نقدشوندگی شبه پول کمتر از پول است؛ اما در زمان کوتاهی می‌شود آن‌ها را به پول نقد تبدیل کرد. به‌عنوان‌مثال با مراجعه به بانک می‌توانید سپرده پس‌انداز خود را بر اساس قراردادی که با بانک دارید خارج کنید.
در علم اقتصاد به مجموع پول و شبه پول موجود نقدینگی میگویند. زمانی که نقدینگی یک کشور به‌صورت فزاینده افزایش پیدا کند، جریان کالایی موجود توان پاسخگویی جریان نقدینگی را نخواهد داشت و اگر این افزایش به‌صورت مستمر صورت گیرد اقتصاد دچار تورم خواهد شد؛ بنابراین معمولاً دولت‌ها باید با اتخاذ سیاست‌هایی اقدام به جمع‌آوری نقدینگی کنند تا تورم کاهش یابد. از طرف دیگر اگر نقدینگی کمتر از ارزش کالاها و خدمات عرضه شده باشد، رکود بر بازار حاکم می‌شود چرا که مردم توانایی خرید آن محصولات را نخواهند داشت؛ بنابراین سنجش و کنترل پول و شبه پول برای فعالان اقتصادی و کشورها بسیار مهم است. کشورها برای کنترل نقدینگی اقدام به مدیریت عرضه پول می‌کنند.