ارز ترجیحی چیست؟

ارز ترجیحی ارزی است که دولت بدون در نظر گرفتن قیمت دلار بازار آزاد و دلار نیمایی در نظر می‌گیرد، و مقداری ثابت است و هدفش کنترل نوسانات بازار داخلی و جلوگیری از افزایش قیمت کالاهای اساسی نسبت به سایر کالاها و جلوگیری از افزایش نرخ تورم کشور و بازگشت رفاه نسبی است.

با این رویکرد دولت سیاست اختصاص ارز با نرخ ترجیحی از مردادماه ۱۳۹۷  را با تعیین ۲۵ قلم کالا به عنوان کالاهای اساسی در نظر گرفت که از همان ابتدا با مخالفت های کارشناسی مراجع متعدد روبرو بود. با این حال این سیاست تا سال ۹۹ هم اجرا شد. هرچند برخی گروه های کالایی مانند گوشت قرمز، کره و برخی حبوبات از فهرست کالاهای مشمول دریافت ارز ترجیحی حذف شدند.

چرا ارز ترجیحی باعث رانت شد؟

نرخ ارز دو تا سه برابری سامانه های”سنا” و “نیما” نسبت به نرخ ارز ترجیحی باعث شده است تا دستیابی به ارز ترجیحی و واردات بر اساس این نرخ، سودآوری بسیاری دربرداشته باشد. بخشی از تامین این ارز، از محل صادرات نفت و گاز بود که در سال 1397 تقریبا در حدود نصف ارز اختصاص داده شده به واردات کالاهای اساسی بود، حال برای تامین این منابع ارزی، بدهی دولت به بانک مرکزی افزایش یافت.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس رانت قابل توجه توزیع شده بین واردکنندگان کالاهای اساسی و فساد ایجاد شده در این فرایند، قابل اغماض نیست. درحالی که مصرف همه گروه های کالاهای اساسی در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶ کاهش داشته و احتمالاً با افزایش قیمت آنها، در سال های بعد هم این کاهش ادامه داشته باشد، اما واردات کالاهای اساسی روند رو به رشدی دارد. میزان رشد واردات برخی از این کالاها هم تا زمانی که مشمول دریافت ارز ترجیحی می شوند در کنار کاهش واردات آنها پس از خروج از شمول دریافت ارز ترجیحی، شاهد روشنی است که دلالت بر توزیع رانت قابل توجه ناشی از واردات این کالاها با نرخ ارز ترجیحی دارد.

نرخ ارز ترجیحی چقدر است؟

نرخ ارز ترجیحی در سال‌های 1397 تا 1399 مبلغ 4200 تومان بود و پس از آن نرخ ارز ترجیحی به 28500 تومان افزایش یافت، اما با رونمایی از لایحه بودجه ۱۴۰۴، مشخص شد که دولت پزشکیان برای سال آینده، تصمیم گرفته این نرخ را با توجه به نرخ تورم افزایش دهد،

حال مژگان خانلو سخنگوی ستاد بودجه ۱۴۰۴ در این باره با اشاره به قیمت نفت ۶۳ دلار در بودجه گفته است: نرخ تسعیر ۳۸۵۰۰ تومان برای کالا‌های اساسی در نظر گرفته شده است و نرخ تسعیر در سایر موارد ۵۵ هزار تومان است.

تفاوت ارز ترجیحی و نیمایی

نرخ ارز ترجیحی از نرخ ارز نیمایی و نرخ آزاد پایین‌تر است و توسط دولت با توجه به شرایط اقتصادی تعیین می‌شود، این نرخ برای خرید کالاهای اساسی است و به هر کالایی تعلق نمی‌گیرد. اما ارز نیمایی را فقط واردکنندگان کالاهای خاص می‌تواند دریافت کنند که تنها در سامانه نیما ثبت نام کنند و قیمت آن را صرافی‌ها پیشنهاد می‌دهند.