چک، به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی و تجاری، نقشی حیاتی در مبادلات ایفا می‌کند. با این حال، استفاده نادرست یا ناآگاهی از قوانین مرتبط با آن می‌تواند منجر به مشکلات حقوقی و مالی فراوانی شود. در دنیای امروز، دریافت یک چک برگشتی یا چکی که دارای ایرادات قانونی است، می‌تواند سرمایه شما را به خطر اندازد و فرآیندهای کسب‌وکار شما را با اختلال مواجه سازد. بنابراین، شناخت انواع چک پرخطر و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه، برای هر فرد و کسب‌وکاری ضروری است.
این مقاله به شما کمک می‌کند تا با شناخت دقیق چک‌های پرخطر، از پذیرش آن‌ها خودداری کرده و معاملات مالی خود را با اطمینان بیشتری انجام دهید.
۱. چک‌های فاقد اعتبار قانونی و حقوقی
برخی از چک‌ها به دلیل ایرادات شکلی یا حقوقی، از همان ابتدا فاقد اعتبار کافی هستند و دریافت آن‌ها ریسک بسیار بالایی دارد. این چک‌ها، حتی در صورت نداشتن موجودی، به دلیل مشکلات قانونی، فرآیند پیگیری و وصول را بسیار دشوار یا حتی غیرممکن می‌سازند.
از دریافت این چک‌ها خودداری کنید:
- چک سفید امضا: چک‌هایی که مبلغ و تاریخ آن‌ها تکمیل نشده و تنها امضای صادرکننده پای آن است. این چک‌ها به دلیل فقدان تاریخ و مبلغ، از نظر قانونی قابل پیگیری کیفری نیستند و تنها از طریق دادگاه حقوقی (که فرآیندی طولانی و پیچیده است) می‌توان آن‌ها را وصول کرد.
- چک‌های بابت ضمانت: بسیاری از افراد برای ضمانت حسن انجام کار یا بازپرداخت وام، چک صادر می‌کنند. این چک‌ها معمولاً با عباراتی مانند “بابت ضمانت” یا “بابت حسن انجام کار” مشخص می‌شوند. از آنجا که این نوع چک‌ها مشروط هستند، در صورت عدم قید عبارت “مشروط بر وصول” و موارد دیگر، از نظر قانونی قابل پیگیری کیفری نیستند.
- چک‌های دارای خط خوردگی: هرگونه قلم‌خوردگی یا اصلاح در متن چک، به ویژه در بخش‌های مبلغ، تاریخ و نام دریافت‌کننده، اعتبار آن را به شدت زیر سوال می‌برد. اگرچه صادرکننده می‌تواند با امضا یا اثر انگشت خود خط‌خوردگی را تأیید کند، اما این کار نیز ریسک وصول چک را افزایش می‌دهد.
- چک‌های بدون تاریخ: از دریافت چک‌هایی که فاقد تاریخ صدور و سررسید هستند، جداً خودداری کنید. این چک‌ها به دلیل نامشخص بودن زمان سررسید، به عنوان سند تعهد شناخته نمی‌شوند و در صورت برگشت، از امتیازات حقوقی چک (مانند امکان توقیف اموال و حکم جلب) برخوردار نیستند.
- چک‌های قدیمی: اگرچه امروزه تمامی چک‌ها به صورت صیادی صادر می‌شوند، اما همچنان ممکن است چک‌های دسته چک‌های قدیمی در بازار مشاهده شوند. این چک‌ها از اسفند ۱۳۹۹ فاقد اعتبار قانونی هستند و در صورت برگشت، قابلیت پیگیری حقوقی چک را ندارند.
۲. چک‌های فاقد هویت در سامانه صیاد
با راه‌اندازی سامانه یکپارچه هوشمند صدور چک (صیاد)، تمامی چک‌ها باید در این سامانه ثبت شوند تا اعتبار قانونی داشته باشند. چک‌های صیادی که مراحل ثبت، تأیید و انتقال در آن‌ها به درستی انجام نشده باشد، به دلیل عدم شناسایی در سیستم بانکی، به هیچ وجه نباید دریافت شوند.
نکات حیاتی برای چک‌های صیادی:
- بررسی کد شناسه: هر چک صیادی دارای یک شناسه ۱۶ رقمی منحصربه‌فرد است که باید از طریق سامانه‌های بانکی یا اپلیکیشن‌های پرداخت، اعتبار آن استعلام شود.
- استعلام وضعیت صادرکننده: قبل از دریافت چک، حتماً از وضعیت صادرکننده آن در سامانه استعلام بگیرید. اگر سوابق چک برگشتی داشته باشد، این موضوع در استعلام مشخص می‌شود.
- تطابق اطلاعات: اطلاعات وارد شده در سامانه صیاد (مبلغ، تاریخ، نام دریافت‌کننده و…) باید دقیقاً با اطلاعات مندرج در برگه چک مطابقت داشته باشد. هرگونه عدم تطابق به معنای نامعتبر بودن چک است.
۳. چک‌هایی با مشخصات ظاهری مشکوک
علاوه بر ایرادات حقوقی، برخی از چک‌ها دارای ایرادات ظاهری هستند که می‌توانند نشان‌دهنده جعلی بودن یا دستکاری آن‌ها باشند. توجه به این جزئیات می‌تواند شما را از یک معامله پرخطر نجات دهد.
مواردی که باید به آن‌ها دقت کنید:
- عدم تطابق امضا: امضای روی چک باید با نمونه امضای ثبت شده در بانک (که معمولاً در کارت‌های بانکی افراد نیز وجود دارد) مطابقت داشته باشد. در صورت مشاهده هرگونه عدم تطابق، از دریافت آن خودداری کنید.
- عدم همخوانی مبلغ: مبلغ عددی و حروفی مندرج در چک باید یکسان باشد. در صورت تفاوت، مبلغ حروفی معتبر است، اما این اختلاف می‌تواند نشانه بی‌دقتی یا حتی عمدی باشد.
- تغییرات در ظاهر فیزیکی: چک باید کاملاً سالم و بدون هیچ‌گونه لک، پارگی یا دستکاری واضح باشد. استفاده از مواد پاک‌کننده یا هرگونه تلاش برای تغییر متن، نشانه‌ای از قصد سوء استفاده است.
- عدم وجود مهر و امضای معتبر در چک‌های شرکتی: در چک‌های شرکتی، علاوه بر امضای مجاز، وجود مهر شرکت الزامی است. عدم وجود مهر یا ناخوانا بودن آن، می‌تواند باعث برگشت چک شود.
- چک‌هایی با مبلغ‌های غیرمعمول: مبلغ‌های بسیار بالا یا غیرمنطقی می‌توانند نشانه‌ای از یک معامله مشکوک یا حتی کلاهبرداری باشند.
۴. اقدامات پیشگیرانه برای دریافت چک مطمئن
بهترین راه برای جلوگیری از خطرات چک، پیشگیری است. با انجام چند اقدام ساده و ضروری، می‌توانید ریسک مالی خود را به حداقل برسانید و با آرامش خاطر معامله کنید.
این اقدامات شامل موارد زیر است:
- استعلام وضعیت چک از سامانه صیاد: این مهم‌ترین گام است. پیش از دریافت هر چک، حتماً از طریق اپلیکیشن‌های بانکی یا درگاه‌های معتبر، کد ۱۶ رقمی چک را استعلام گرفته و از ثبت و تأیید آن اطمینان حاصل کنید.
- بررسی دقیق مشخصات ظاهری و حقوقی: تمام موارد ذکر شده در این مقاله را به دقت بررسی کنید. از جمله تاریخ، مبلغ، امضا، خط‌خوردگی و صحت نام دریافت‌کننده.
- دریافت چک از حساب‌های معتبر و شناخته شده: سعی کنید تنها از افرادی چک بگیرید که از اعتبار مالی و سوابق آن‌ها آگاهی دارید. دریافت چک از افراد ناشناس ریسک بالایی دارد.
- کاهش فاصله زمانی دریافت تا وصول: هر چه فاصله زمانی دریافت تا وصول چک کوتاه‌تر باشد، ریسک برگشت آن کمتر است.
- کپی گرفتن از چک: پس از دریافت چک، حتماً از آن یک نسخه کپی تهیه کنید تا در صورت بروز مشکل، سندی برای پیگیری داشته باشید.
- اطمینان از وجود موجودی: در صورت امکان و در معاملات مهم، از صادرکننده بخواهید موجودی حساب خود را به شما نشان دهد.
با رعایت این نکات، می‌توانید معاملات خود را ایمن‌تر کرده و از مشکلات احتمالی ناشی از دریافت چک‌های پرخطر جلوگیری کنید.