واحد پول ایران از گذشته تا امروز/پاپاسی و پشیزی که خیلی بی ارزش نبود!

در تاریخ بیش از 14 هزار ساله ایران عزیزمان پول‌های مختلفی به وجود آمده و برخی پول‌ها نیز منسوخ شدند. اما آنچه مورد توجه است، سابقه طولانی واحد پول ایران و توجه ویژه به آن در زندگی انسان است.

از ابتدا تا به امروز 10 واحد پول ایران از قدیم به جدید به ترتیب: دریک (آوایش دُرُست آن دَریک است)، پشیز، چاو، دینار، محمودی، شاهی، قِران، عباسی، نادری، تومان است.

1) دریک

دَریک، سکه زر ایران در دوره هخامنشی منسوب به خشایارشا و داریوش بزرگ است. جنس این سکه از طلا است و روی سکه پادشاه یا سردار ایرانی با اندام نهشت بر زانوی راست، نیزه و کمانی را در دستانش گرفته‌است. پشت سکه طرح خاصی ندارد. با بررسی دیگر سکه‌های آن دوره مشخص شده پشت سکه‌ها طرح خاصی نداشته‌است.

عیار سکه‌های دریک بسیار بالا بود و با آزمایش روی نمونه‌های به دست آمده روشن شده‌است که فلزش تنها شامل 3% آلیاژ بوده است.

2) پشیز

در گذشته مردم به هر پول کم ارزش و ناچیز، پشیز و پاپاسی می‌گفتند. و در اصطلاح عامیانه برای هر چیز ناچیز و خرد از واژه پشیز استفاده می شد. در حکومت ساسانیان سکه هایی مسی و برنزی ضرب می شد که به آن پشیز می گفتند و به عنوان پول از آن استفاده می کردند که ارزش آن تقریباً برابر پاپسی و یا فلوس بوده است. البته نام های دیگری مانند فلس، قاز، پاپسی و یا پول سیاه نیز برای پشیز به کار می رفته که در زمان خود رایج بوده است.

3) چاو

اسکناس گونه ای از چرم که نخستین بار در کشور چین معمول گردید. زمانی که مغول ها به ایران حمله کردند، حکومت کشور را در دست گرفتند و پول رسمی تغییر کرد. این واحد پولی چاو بود. چاو اولین اسکناس کاغذی در ایران بود که در حکومت مغول ها تولید شد و نخستین چاوخانه در شهر تبریز راه اندازی شد که اولین شهر در این منطقه از جهان بود که در آن اقدام به چاپ پول شده است.

4) دینار

دینار یکای پایه پول ایران و یکای پول رسمی نُه کشور دیگر محسوب می‌شود که در گذشته در کشورهای دیگری نیز رواج داشته. هر هزار دینار ایران یک ریال محاسبه می‌شد، ولی در سال 1311 خورشیدی ریال جایگزین قران شد و همچنین ارزشش به صد دینار جدید افزایش پیداکرد. به هر ده هزار دینار یک تومان (مغولی: ده هزار) می‌گویند. دینار در اصل سکه طلایی است که نخستین بار در دوران جمهوری رم عمدتاً برای پرستیژ و به تقلید از دَریک دوران هخامنشی ضرب شد. واژه دینار از واژه دناریوس یونانی گرفته شده  با این‌حال برخی لغت دینار را معرب دنار فارسی می‌دانند.

5) محمودی

می‌گویند صنار مخفف صد دینار است که با تکرار زیاد به این صورت درآمده است. سکه‌های مسی که ارزش آنها برابر صد دینار بود و که توسط سلطان محمود غزنوی ضرب شد و به اسم خودش، «محمودی» نامیده می شد.

6) شاهی

در همان زمان، شاهان سامانی ماورالنهر، سکه های نقره پنجاه دیناری ضرب کردند که «شاهی» نامیده می شد. در حقیقت، یک شاهی، نصف یک محمودی (پنجاه دینار) یا به عبارت دیگر، یک محمودی، دو شاهی بود. بعدازآن تا زمان های طولانی، سکه های نقره مورداستفاده، همین شاهی و محمودی بودند.

7) قران

واحد پول در زمان حکومت قاجار قران بوده‌است. قران برگرفته از سلطان صاحب قران لقب ناصرالدین‌شاه بوده‌است. ارزش هر قران برابر هزار دینار بوده‌است.

8) عباسی

عباسی نه‌تنها یک واحد پولی، بلکه نمادی از قدرت و ثبات اقتصادی دوره صفویه بود. این سکه در ادبیات و فرهنگ عامه نیز جایگاه خاصی داشت و حتی در برخی اشعار و متون قدیمی به آن اشاره شده است.

9) نادری

در اواخر قرن هجدهم میلادی، نادرشاه افشار هم یک نوع سکه به ارزش ۵۰۰ دینار ضرب کرد که به اسم خودش «نادری» خوانده می شد. اما خیلی زود مردم بجای نادری، شروع کردند به استفاده از لفظ «ده شاهی» (شاهی= پنجاه دینار: ۵۰۰ دینار= ده شاهی). سکه‌های نادری به دلیل خلوص فلز و وزن استاندارد، اعتبار زیادی در بازارهای داخلی و خارجی داشتند. این سکه‌ها در تجارت با کشورهای همسایه مانند هند و عثمانی نیز استفاده می‌شدند.

10) تومان

تومان در دوران قاجار به عنوان واحد اصلی پول ایران، نقش مهمی در اقتصاد و تجارت کشور ایفا می‌کرد. این واحد پولی که از طلا ضرب می‌شد، نمادی از ثروت و قدرت بود، اما در اواخر دوران قاجار به دلیل مشکلات اقتصادی، ارزش خود را از دست داد. با این حال، تومان تا امروز به عنوان واحد پولی غیررسمی در ایران باقی مانده است.

 

حال در ادامه بخواهیم واحدهای پولی را دوره به دوره بررسی می کنیم:

دسته بندی واحدهای پولی ایران از دوره هخامنشی تا امروز

1) دوره هخامنشی (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد)

دریک (طلا): سکه طلای هخامنشی که به عنوان یکی از اولین سکه‌های جهان شناخته می‌شود.

شِکِل (نقره): واحد پولی دیگر که معمولاً از نقره ساخته می‌شد.

۲) دوره سلوکی و اشکانی (۳۱۲ پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی)

درهم (نقره): سکه‌های نقره‌ای که در این دوره رواج داشتند.

دینار (طلا): سکه‌های طلا نیز در این دوره استفاده می‌شدند.

۳) دوره ساسانی (۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی)

درهم (نقره): واحد اصلی پول در این دوره.

دینار (طلا): سکه‌های طلا نیز در این دوره وجود داشتند.

۴) دوره اسلامی (از قرن ۷ میلادی به بعد)

درهم (نقره): در دوره‌های اولیه اسلامی، درهم به عنوان واحد پولی اصلی استفاده می‌شد.

دینار (طلا): سکه‌های طلا نیز در این دوره رواج داشتند.

فلوس (مس): سکه‌های مسی که برای معاملات کوچک استفاده می‌شدند.

۵) دوره صفوی (۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ میلادی)

شاهی: سکه‌های نقره‌ای که در این دوره رواج داشتند.

عباسی: سکه‌های نقره‌ای با ارزش بیشتر.

تومان: واحد پولی که معادل ۱۰۰۰۰ دینار بود.

۶) دوره قاجار (۱۷۹۶ تا ۱۹۲۵ میلادی)

قران: سکه نقره‌ای که در این دوره رواج داشت.

تومان: واحد پولی که معادل ۱۰ قران بود.

پاپاسی: واحد کوچک پولی که معادل یک دهم قران یا یک صدم تومان بود.

پشیزی: واحد بسیار کوچک پولی که معادل یک صدم قران یا یک هزارم تومان بود.

۷) دوره پهلوی (۱۹۲۵ تا ۱۹۷۹ میلادی)

ریال: واحد پولی اصلی که در سال ۱۹۳۲ جایگزین قران شد.

تومان: واحد پولی غیررسمی که معادل ۱۰ ریال بود.

پاپاسی و پشیزی: این واحدها به تدریج از گردش خارج شدند و جای خود را به واحدهای جدیدتر دادند.

۸) دوره جمهوری اسلامی (از ۱۹۷۹ تا امروز)

ریال: واحد پولی رسمی ایران.

تومان: واحد پولی غیررسمی که معادل ۱۰ ریال است، اما در سال‌های اخیر به دلیل تورم، تومان به صورت غیررسمی معادل ۱۰۰۰۰ ریال در نظر گرفته می‌شود.

۹. تغییرات اخیر (۲۰۲۰ به بعد)

حذف چهار صفر از پول ملی: در سال ۲۰۲۰، ایران تصمیم گرفت چهار صفر از پول ملی حذف کند و واحد پولی جدیدی به نام تومان را به عنوان واحد رسمی معرفی کند. هر تومان جدید معادل ۱۰۰۰۰ ریال قدیمی است.

 

جمع بندی مطالب

این تغییرات نشان‌دهنده تحولات اقتصادی و سیاسی ایران در طول تاریخ است. البته قدمت ایران عزیزمان و موقعیت بسیار کلیدی را نباید نادیده بگیریم، کلیدی بودن جایگاه ایران همیشه پتانسیل دشمنان زیادی بوده ولی باعث تحولات اقتصادی و سیاسی زیاده شده است.